Ik zie veel cliënten die zijn aangemeld vanwege stress- of burn-outklachten. Steevast ontstaat na een paar sessies, als de werkzaamheden hervat of opgevoerd worden, het volgende gesprek. Cliënt: “Het ging eigenlijk heel goed, maar toen ging ik weer meer werken en kreeg ik weer zo’n last van…” Vul in: hoofdpijn / slaapproblemen / vermoeidheid / lusteloosheid / darmklachten / paniekaanvallen / een nerveus gevoel vanbinnen / nekpijn / heftige emoties. “Hoe komt dat toch?” vragen ze dan.

Eigenlijk is het heel simpel: het zijn signalen van je lichaam dat er iets niet in orde is. In het geval van mensen die herstellende zijn van stress- of burn-outklachten betekent dat meestal dat ze iets te veel gedaan hebben. In feite moet je je lichaam dankbaar zijn voor deze klachten: ze vormen een signaal. Het signaal is: tot hier en niet verder, stop, neem weer even rust of een pauze, denk na over wat je nu nodig hebt en gun jezelf dat ook.

Het is vergelijkbaar met de mijnwerkers die vroeger een kanarie meenamen de kolenmijn in. Als de vogel van zijn stokje ging, dan bevonden zich giftige gassen in de mijnschacht. De kanarie is veel gevoeliger dan de mens voor deze giftige gassen. De vogel had dus een signaalfunctie: bij neervallen moesten de mijnwerkers direct vluchten voor deze giftige gassen en konden zo in leven blijven. Stel dat zo’n mijnwerker zei, nadat zijn kanarie van zijn stokje was gegaan: “Nou, ik ben net zo lekker bezig; ik wil dit nog even afmaken, ook vanwege de deadline en mijn collega’s die op me rekenen.” Dan zou je hem vreemd hebben aangekeken. Maar zelf doen we dit wel.

Een cliënt van mij kreeg steevast hoofdpijn als hij te veel had gewerkt en te weinig pauzes had genomen. Maar door zijn perfectionisme en arbeidsethos vond hij het toch moeilijk om naar de hoofdpijn te luisteren en tijdig rust te nemen. Hij merkte de hoofdpijn wel op en vond het erg vervelend. Dus ik vertelde hem: “De hoofdpijn is jouw persoonlijke kanarie in de kolenmijn. Als hij op komt zetten, neem het dan serieus en neem een pauze. Sterker nog: het zijn klachten waarvoor je dankbaar zou kunnen zijn. Doordat je het signaal krijgt en ernaar luistert, voorkom je een grotere terugval. Niemand heeft er wat aan als je weer uitvalt en opnieuw moet stoppen met werken.”

Enige tijd geleden kreeg ik zelf vaak hoofdpijn. Ik merkte de hoofdpijn op en dacht aan de kanarie. Ik merkte ook dat ik heel veel werkte aan een nieuw project, dat spanning opleverde. Ik besefte: deze hoofdpijn is ook een kanarie in de kolenmijn voor mij. Ook ervaarde ik dat de hoofdpijn verrassend snel zakte als ik erkende dat het een signaal van mijn lichaam was dat ik te veel werkte en me te druk maakte*). Ik leerde het signaal van de hoofdpijn te waarderen. Uiteindelijk dacht ik: maar er zit nog een signaal voor. Bij mij is dat een milde nekpijn. Zo eentje die komt van gespannen schouders en die niet opvalt, behalve als ik mijn hoofd draai. Toen kwam ik tot de conclusie dat dit de baby-kanarie is. Een mild signaal, waar ik gemakkelijk aan voorbij ga. Een subtiele aanwijzing: eigenlijk zou ik hier al naar mijn lijf moeten luisteren wat het nodig heeft. Ook ontdekte ik het signaal van de super-kanarie. Dit was voor mij een heel nerveus gevoel in mijn lijf. Als ik de baby-kanarie en de gewone kanarie negeer, dan krijg ik dit gevoel. Dat is een dringend signaal dat ik iets moet veranderen in mijn leven.

Samenvattend: we hebben allemaal een baby-kanarie, een gewone kanarie en een super-kanarie. Als je de baby-kanarie opmerkt en tijdig rust neemt, hoeft de doorsnee kanarie niet in actie te komen en de super-kanarie al helemaal niet. Je kunt het ook zo zien. Bij een groen licht heb je geen spanningsklachten en kun je lekker doorrijden. Springt het licht net op oranje, dan komt de baby-kanarie in actie. Je kunt nog door, maar het is goed om het signaal op te merken en rust in te plannen. De gewone kanarie is een licht dat al langer oranje is. We hebben allemaal geleerd dat we dan moeten stoppen, al rijden sommigen nog door. Bij het optreden van de super-kanarie springt het licht op rood. In dat geval moet je zeker stoppen.

Welke signalen zijn jouw baby-kanarie, doorsnee kanarie en/of super-kanarie?

Auteur: Aafke van der Ende, Registerpsycholoog NIP | Slaappsycholoog | Stress- en burn-out coach

*) Wees in dit geval alert op pseudo-acceptatie: voor jezelf doen alsof je het signaal accepteert om dan weer met volle kracht door te kunnen gaan. Dit werkt uiteindelijk niet.

Deze blog verscheen eerder op LinkedIn in januari 2023.